- پنجشنبه ۹ آذر ۹۶
- ۲۰:۳۲
نویسنده :محمود مهدی استانبولی / مصطفی ابوالنصر الشلبی / مترجم: دکتر شهربانو دلبری
همسرداری رسول خدا r
کلام را به نکتهای ظریف, زینت میبخشیم که از همسران پیامبر ایشان, الگویی شایسته و اسوهای برای تمام زنان و نمونه روشنی در نیکی و تقوا و علم و حکمت و مکارم اخلاق ساخت.
این نکته زمانی درک میشود که زندگی رسول خدا r را با همسرانش قبل و بعد از بعثت بررسی کنیم و به مقام ارزشمند امهات مؤمنین اقرار نمائیم و یقیناً این مقام و منزلت به فضل همسری آنها با محمد r به دست آمده است. از اینجا است که میگویند: (پشت هر مرد بزرگی، زنی وجود دارد) و همچنین است که میگویند: (ارزش اسب به واسطه سوارکارش است) قهرمان امت و رهبر و معلم جامعه اسلام، پیامبر r نمونه کامل و اسوه نیکویی برای همه مردان, در چگونگی زندگی و رفتار با همسرانشان است؛ برای مثال در رفتن به خانه همسران، نفقه، لطف و بخشش، چشمپوشی از خشم زنان و چگونگی رفتار با آنها در حسادتورزیدن و دعواهای آنها، پیامبر r میان زنان عدالت را رعایت میکرد و هر روز صبح برای زنانش به وعظ و تعلیم میپرداخت و بعد از ظهر را با آنها به معاشرت و همنشینی میگذراند، و هرچند روز یک بار همراه آنان در منزل یکی از همسران, دور هم جمع میشدند.
پیامبر r در منزل, هرگز دستور نمیداد، بلکه حتی در کارهای خانه کمک میکرد و نیازهایش را خودش برطرف میساخت.
اکنون به برخی از جوانب زندگی رسول r به عنوان شوهری نمونه، موفق در اداره شئون خانوادگیاش میپردازیم؛ در خانهای که شماری از بانوان برگزیده و بزرگوار با سلیقههای گوناگون، تبار و زادگاه مختلف و با سن و سالی متفاوت دور هم جمع میشدند.
وقتی دانستیم که این موفقیت و کامیابی پیامبر r تنها در مسائل خانوادگی نبود، بلکه همه مسایل سیاسی و اقتصادی را در برمیگرفت – شیوه پیروزی حضرتr در جنگها از بزرگترین دلایل آن است – درمییابیم که حضرت r از اسوهها و نمونههای کمیاب و نادر, در تاریخ بشری است، زیرا بسیاری از مبارزانی که در اداره سیاسی ملتهایشان توانا بوده اند، از اداره امور خانوادهشان حتی تنها با داشتن یک زن, ناتوان مانده اند.
و اکنون مطالب خود را در محورهای زیر پی میگیریم:
۱- پیامبر r شوهری خوشاخلاق.
۲- پیامبر r شوهری دوراندیش و باتدبیر.
۳- پیامبر r شوهری وفادار.
پیامبر r، شوهری خوشاخلاق
بسیاری محمد r را پیامبری تندخو و اهل جنگ میپندارند, که حتی در باره همسرانش نیز همیشه سختگیر بود و دلسوزی به آنان روا نداشت. اما حقیقت جز این است و اینان اصلاً پیامبر r را نمیشناسند. پیامبر r از دل نازکترین افراد با خانوادهاش و در تمام حالات شاد و خوشاخلاق بود و همیشه این انسان نمونه, با خانوادهاش شوخی میکرد و میخندید.
حضرت محمدr با همسرانش نشست و برخاست میکرد و با آنان به بهترین وجه به نشاط و شوخی میپرداخت، تا هریک از آنان به واسطه مصاحبت با شریک زندگیاش لذت ببرد. زندگی زناشویی از نظر پیامبر r نباید همیشه با استفاده از زور و قاطعیت ادامه یابد؛ چرا که در این صورت ملالآور و چونان قید و بند میگردد.
عایشهل میگوید: من که دختر لاغراندامی بودم، در یکی از مسافرتهای پیامبر r همراه ایشان بودم، پیامبر r به یارانش فرمود: پیش بیایید، تا باهم مسابقه بدهیم، من نیز با حضرتr مسابقه دادم و با دویدنم بر پیامبرr پیشی جستم.
و در روایتی دیگر آمده است: پیامبر r در این باره چیزی نمیگفتند: تا این که فربه شدم با ایشان به سفر رفتم. در آنجا یارانش را فرا خواند و به من فرمود: بیا باهم مسابقه بدهیم! من که تنومند و فربه شده بودم؛ گفتم: و من, با این وضعیتم چگونه با شما مسابقه بدهم؟ فرمود: باید مسابقه بدهی، پس با ایشان مسابقه دادم ایشان از من پیش افتاد. سپس خندید و فرمود: این در عوض آن مسابقه قبلی([۱]).
رسول خدا r به عایشه فرموده بود: هرگاه که تو از من راضی یا خشمگین باشی من میدانم , عایشهل میگوید، عرض کردم: از کجا آن را میدانید؟! فرمود: «هنگامی که از من خشنود باشی میگویی: خیر, سوگند به خدای محمد! و هنگامی که از من ناراحت باشی میگویی: خیر، سوگند به خدای ابراهیم! گفتم: آری، به خدا سوگند همینطور است ای رسول خدا!»([۲]).
یکی از دانشمندان میگوید: « و بدان, که خوشاخلاقی با زن, تنها آزارنرساندن به او نیست؛ بلکه خوشرفتاری حقیقی با زن، تحمل آزار او و شکیبایی در برابر سبکسری و خشم اوست. در این کار باید به رسول خدا r اقتدا کرد,که زنان پیامبر r آداب سخنگفتن با ایشان را دقیقاً رعایت نمیکردند و گاهی اوقات, سخن ایشان را تکرار میکردند و تنها از هنگام ظهر تا شامگاه از هم دور بودند. روزی همسر عمرt هنگامی که شوهرش, سخن میگفت، گفتار او را تکرار کرد؛ عمرt گفت: سخن مرا تکرار میکنی؟ همسرش گفت: همسران رسول خدا r که شویی برتر از تو داشتند، چنین میکردند [و پیامبر r خشمگین نمیشد] اگر جملگی این موارد که در سیره پیامبر r با همسرانش نقل شده، صحت داشته باشد، همه مردان باید بدانند که برخی از اوقات لازم است در برخورد با دیگران – به پیروی از پیامبرr – با روحیه شوخطبیعی و خوشخلقی رفتار کنند، به ویژه در برخورد با همسر و برای شادمانساختن دل او و کاستن فشارهای زندگی, این صفات نیک را در خود تقویت کنند چرا که اینگونه رفتار با همسر, در استوارساختن حلقههای محبت میان آن دو بسیار مؤثر است.
پیامبرr، همسری دوراندیش و باتدبیر
خوشرفتاری پیامبر r با همسرانش و مهربانبودن و شوخطبعی وی با آنها و بردباری و مدارای او با عروسها هرگز او را از تدبیر، دوراندیشی و قاطعیت به موقع, باز نمیداشت، چرا که تربیت صحیح, باتدبیر و قاطعیت به جا تحقق مییابد
خداوند متعال در قرآنکریم خطاب به محمد r میفرماید: (الأحزاب: ۲۸ و ۲۹).
«ای پیامبر! به زنان خود بگو اگر زندگانی دنیا و زیور و آرایش آن را طالبید بیایید تا مهر شما را پرداخته و همه را به خوبی و خرسندی طلاق دهم * و اگر طالب خدا و رسول و مشتاق دار آخرت هستید، همانا خدا برای نیکوکاران از شما (در قیامت) پاداشی بزرگ آماده کرده است».
این آیات هنگامی نازل شد که زنان پیامبر r خواستار زیادی نفقه و زیورآلات شدند و پیامبر r از آنها دلگیر شد. او بردبارانه خشم خود را فرو خورد و سوگند یاد کرد, که یک ماه به زنانش نزدیک نگردد و برای همین, باتدبیری دقیق و برای تأدیب آنها یک ماه کامل و نه بیشتر از آنان جدایی گزید. خداوند متعال این آیات را نازل فرمود و آنها را مخیر ساخت که یا با رسول خداr زندگی کنند و با روش ایشان بسازند و شکیبایی ورزند و یا به سوی خانوادههایشان بازگردند؛ ولی زنان پیامبر r خدا و رسولش و سرای آخرت را ترجیح دادند و زندگی با پیامبر r برای ایفای نقش مهم خود در تأمین سعادت و آرامش برای وی و همکاری با او در گسترش اسلام برگزیدند.
اینک تفصیل ماجرا
مسلم در صحیح از جابر بن عبداللهt روایت کرده است که میگفت: ابوبکرt میخواست وارد خانه رسول خدا شود, که دید گروهی از مردم جلو منزل پیامبر r نشسته اند و اجازه ورود به آنان داده نمیشود. به ابوبکرt اجازه دخول داده شد و او وارد شد.
سپس عمرt آمد و اجازه ورود خواست و به او نیز اجازه دادند. دیدند پیامبرr نشسته و زنانش سر بزیر و ساکت, اطراف ایشان نشسته اند. ابوبکرt با خودش گفت: اکنون چیزی میگویم که پیامبر r بخندد، سپس گفت: اگر [همسرم] دختر خارجه از من نفقه بخواهد، برمیخیزم و گردنش را میفشارم. رسول خدا r تبسم کرد و فرمود: این زنان که میبینی اطراف من نشسته اند از من نفقه میخواهند. ابوبکر سوی عایشه رفت و گردنش را فشرد و عمر نیز به سوی حفصه رفت و گردن او را فشرد و هردو نفر آنها [ابوبکر و عمر$] گفتند: آیا از رسول خدا چیزی میخواهید که ندارد!؟ آنگاه همسران پیامبر r گفتند: دیگر از این پس, از رسول خدا r چیزی را که ندارد نمیطلبیم.
سپس پیامبر r یک ماه یا بیست و نه روز از همسرانش کنارهگیری کرد و پس از آن آیه پیشین نازل گشت.
راوی گوید: ابتدا پیامبرr به عایشه ل فرمود:
«ای عایشه، من میخواهم امری را بر تو عرضه کنم، اما یشتر دوست دارم که شتاب نکنی و در باره آن با پدر و مادرت هم مشورت کنی».
عایشه گفت: ای رسول خدا، آن چیست؟
و پیامبرr برای او آیه فوق را تلاوت فرمودند، عایشه گفت:
ای رسول خدا، آیا با وجود شما در این باره باید با پدر و مادرم مشورت کنم؟ من خدا و رسولش و سرای آخرت را برگزیدم و از تو میخواهم که در باره چیزی که گفتم از زنانت کسی را خبردار نکنی. پیامبر r فرمود: این را از من مخواه که به هریک از آن زنان مطلب را خبر دادهام. چون خداوند مرا برای به رنجافکندن مبعوث نساخته بلکه مرا برای تعلیم با ملاطفت و نرمی برانگیخته است([۳]).
پیامبرr زنانش را آزاد گذاشت تا هرچه که بر ایشان بهتر است برگزینند و آنها هم خدا و رسول و سرای آخرت را انتخاب کردند.
جملگی روایات بیانگر این است که پیامبر r زنانش را میان طلاقگرفتن و ماندن با ایشان, به شکلی که از آنها میخواست، یعنی الگویی شایسته برای زنان در دین، مخیر ساخت. این ماجرا پس از جریان دلگیرشدن پیامبر r و دوریگزیدن از آنها به مدت یک ماه بود، یعنی زمانی که حفصه راز رسول خداr را برای عایشه بازگو کرد. با این حال در اثنای این مطلب، علت دیگری هم برای مختار گذاشتن زنان رخ داد, که آن اصرار و پافشاری آنها در افزایش نفقه و زیورآلات بود.
امروزه مردان به الگوپذیری از این دوراندیشیها و تدابیر پیامبر r چه سخت نیازمندند؛ چون مسئولیت اصلی زندگی را به گردن زنان افگندن به اموری میانجامد, که فرجام خوشی نخواهد داشت.
([۱])- امام احمد در مسندش، (۶ / ۲۶۴)؛ ابوداود در جهاد باب پیشی بر مرد آورده است به شماره / ۲۵۷۸٫
([۲])- بخاری در نکاح آورده است، باب حسادت زنان و شادی آنها، (۶ / ۱۵۷)، مسلم در فضائل صحابه، باب فضل عایشهل، به شماره / ۲۴۳۹٫
([۳])- امام مسلم: در طلاق آورده است باب میان این که, زنان را در ماندن یا طلاق مختار کنند، مگر با نیت به شماره / ۱۴۷۸٫