- دوشنبه ۶ آذر ۹۶
- ۰۸:۱۸
خلاصه ای جامع و کامل از جریانات زندگی حضرت عثمان
عثمان در عهد جاهلیت نیز از بزرگان قریش بود و به دلیل منزلت والا، ثروت، شرم و حیای بسیار و گفتار نیک و رفتار شایسته، بسیار مورد محبت و احترام مردمان قرار داشت. خود او گفته است که در جاهلیت، نه در برابر هیچ بتی سر بر خاک نهاد، نه مرتکب فحشایی شد و نه لب به شراب زد. سی و چهار سال از عمرش میگذشت که با دعوت ابوبکر صدیق و بدون تامل و درنگی به اسلام ایمان آورد و به این ترتیب، افتخار آن را یافت که جزو «سابقین اولین» باشد.
۱- با اسلام آوردن عثمان، پیوندی محکم و ناگسستنی میان او و دیگر برادران و خواهران مسلمانش به وجود آمد تا آنجا که رسول خدا رقیه، دختر بزرگوار خویش، را به عقد او درآورد.
۲- همه اقوام و ملل باید سنت آزمایش الهی را بگذرانند و صحابه بزرگوار نیز از این قانون مستثنی نبودند. آنان در راه اقامه دین حق، رنجها و سختیهایی را به جان خریدند که کوههای سر به فلک کشیده نیز توان تحمل آنها را ندارند. این مردان و زنان با ایمان و مخلص در این راه طاقت فرسا از جان و مال خویش دست شستند و برای اعتلای لوای اسلام از هیچ کوششی فروگذار نبودند. در این راه هیچ یک از آنان از آن رنجها و مصائب مستثنی نبودند و همه اعم از فقرا و ثروتمندانی چون عثمان بن عفان که عمویش، حکم بن ابی العاص، او را به خاطر دین جدیدش شکنجه میداد، رنجهای بسیار بردند.
۳- عثمان از همان زمانیکه به اسلام ایمان آورد در کنار رسول خدا و همراه و همگام او بود و جز هنگام هجرت و یا زمانیکه دستور مییافت مأموریتی را به انجام رساند، هرگز حضرت رسول را تنها نگذاشت.
۴- عثمان از همان روزهای نخستین ظهور اسلام، ارتباط دائم و تنگاتنگی با رسول خدا و دیگر بزرگان صحابه داشت و این باعث شد که او در بطه جریان کامل روند رو به رشد تاسیس و تحکیم پایهها و ارکان شریعت اسلام قرار داشته باشد.
۵- عثمان همچون دیگر صحابه بزرگوار از همان چشمه پرورش و تزکیه نبوت سیراب شد و در مکتب رسول خدا و در محضر خود ایشان تربیت یافت.
۶- همانطور که بیان شد عثمان از همان بدو اسلام آوردن، همراه و همگام پیامبر خدا بود و در همه شرایط و لحظات حساس، چه در مکه و چه در مدینه، در کنار رسول خدا حضوری فعال داشت و این باعث آن شد که در مدرسه رسول خدا پرورش یابد که خود، مهمترین عامل در شکوفا شدن استعدادها و توانمندیهای او و پرورش و تزکیه کم نظیر شخصیت او بود.
۷- بر خلاف اتهامات منحرفان و گمراهان، عثمان تنها به این دلیل در جنگ بدر حضور نیافت که به امر خود رسول خدا وظیفه داشت از رقیه، دختر بزرگوار رسول خدا، که در بستر بیماری بود مراقبت به عمل آورد. در واقع، او چون دیگر صحابه میدانست فضل و اجر حضور در این جنگ، نزد خدا و رسولش تا چه میزان است و به همین دلیل، او نیز همراه سپاه اسلام به راه افتاد اما بنا به دستور رسول خدا به مدینه بازگشت تا از دختر رسول خدا مراقبت کند. مهمترین دلیل این ادعا آن است که چون رسول خدا به مدینه بازگشت عثمان را در ثواب و غنایم آن جنگ سرنوشت ساز سهیم نمود.
۸- در جریان صلح حدیبیه، عثمان از چند جنبه نسبت به دیگر صحابه فضیلت یافت : نخست آنکه چون از طرف رسول خدا به مکه رفت رسول خدا هنگام بیعت با صحابه، به جای دست عثمان با دست خویش بیعت نمود. دوم آنکه او ماموریت یافت تا پیغام رسول خدا را به مسلمانان حاضر در مکه برساند. از طرف دیگر، نبی اکرم اعلام نمودند که عثمان هرگز بدون رضایت رسول خدا طواف نخواهد کرد و تنها آن هنگام که رسول خدا حج را بجای آورد عثمان نیز آن فریضه را انجام میدهد.
۹- رسول خدا، شفاعت عثمان در مورد عبدالله بن سعد بن ابی سرح را پذیرفت و او را مورد بخشایش خود قرار دادند.
۱۰- بعد از وفات رقه، دختر رسول خدا، آن حضرت ام کلثوم، دختر دیگرشان را به عقد عثمان در آوردند.
۱۱- از مهمترین اقدامات اقتصادی عثمان میتوان خرید چاه «رومه» به قیمت بیست هزار درهم و وقف آن برای استفاده همگان، توسعه مسجد النبی و پرداخت هزینههای تجهیز سپاه تبوک را نام برد.
۱۲- احادیث معتبر بسیاری در بیان فضیلت عثمان به دست ما رسیده است که از مقام و منزلت او نزد خدا و رسولش خبر میدهد. نیز مسلم است که رسول خدا وقوع آن فتنه بزرگ را به او خبر داده و او را از حوادث آن مطلع نموده بود.
۱۳- عثمان جزو صحابهای بود که هم در دوران رسول خدا و هم در دوران خلافت ابوبکر و عمر از رجال مهم و صاحب نظر به حساب میآمد تا آنجا که در بیشتر مسائل مهم، رأی و نظر او را جویا میشدند. نقل است که او در عهد ابوبکر به دلیل عطوفت و ملامیت بسیار پس از عمر که به سختگیر و قاطع بودن شهر از اعتبار و نفوذ بسیاری برخوردار بود به نحویکه اگر عمر را وزیر ابوبکر میگفتند، عثمان را معتمد و صاحب سر ابوبکر و کاتب اول او میدانستند.
۱۴- عثمان همچنین در دوران خلافت عمر نیز از اعتبار خاصی نزد خلیفه برخوردار بود به نحویکه مردمان چون میخواستند مسأله مهمی را نزد عمر مطرح کنند. نخست عثمان یا عبدالرحمن بن عوف را پیشقدم مینمودند. این اعتبار تا بدانجا بود که دیگر مسلمانان، عثمان را «ردیف» میخواندند. در لغت، ردیف به فردی گفته میشود که پشت سر سوارکار و برترک مرکب مینشیند و عرب، هر آنکه را که بعد از رؤسا از اعتبار و نفوذ بسیاری برخوردار بود و به تعبیر امروز، مرد شماره دو محسوب میشد، ردیف میگفتند. آنگاه چون از طریق آن دو به هدفشان نمیرسیدند عباس، عموی پیامبر خدا، را نزد عمر میفرستادند.
۱۵- در جریان مذاکرات شورای خلافت، از مهمترین اقدامات عبدالرحمن بن عوف این بود که خود را از رقابت بر سر منصب خلافت کنار کشید و سپس با مشورت و نظر دیگر اعضای شورا، عثمان را به این مقام برگزید و توانست به بهترین شکل ممکن، اجماع امت را در این ارتباط فراهم آورد.
۱۶- در ارتباط با مذاکرات شورای خلافت، روایات مجعولی وجود دارند که بدون شک، ساخته و پرداخته توهمات رافضیان کینهتوز هستند. متاسفانه هم خاورشناسان و هم نویسندگان و تاریخنویسان معاصر نیز، این روایات باطل و دروغین را که هم از نظر سند و هم از نظر متن ضعیف و متزلزل میباشند، پایه و اساس مطالعات و پژوهشهای خود قرار دادهاند.
۱۷- بنا به دلایل متعدد، بعد از شهادت عمر، عثمان لایقترین افراد برای امر خلافت بود. تمام صحابه و آنانکه از راه و روش ایشان تبعیت میکنند بر این نکته، اتفاق نظر دارند.
۱۸- چون عثمان، به خلافت رسید، خطیبی از جانب او برخاست و به مردم اعلام نمود که عثمان در حکومت خویش، براساس قرآن، سنت و راه و روش ابوبکر و عمر حکم میراند. جز در موارد اجرای حدود، صبر و گذشت و عطوفت و حکمت را اساس رفتار و کردار خویش قرار میدهد. سپس خود او برخاست و در لابهلای سخنانش، مردم را از گرایش به دنیا و شیفته آن شدن بر حذر داشت تا مبدا بر سر جیفه آن، دچار رقابت ناسالم و بغض و حسد و نفرت نسبت بن یکدیگر شوند که آنگاه اتحاد خویش را از دست میدهند و قدرت و هیبتشان از میان میرود.
۱۹- داشتن صفات و خصوصیاتی چون، ایمان، علم، قدرت هدایت و مدیریت، صبر و آرامش، گذشت، ملایمت، سخاوت، تواضع، شرم و حیا، عفت، کرم و مروت، شجاعت، خردمند و دوراندیش بودن، عدالت، عابد و زاهد و شاکر بودن، خوف خدا را در دل داشتن، نظارت دائم بر اوضاع و احوال مردم و انتصاب افراد لایق و توانا در مناصب مختلف، این امتیاز را به عثمان میداد که رهبر و پیشوایی توانا و کارآمد باشد.
۲۰- شناخت ویژگیها و خصوصیات منحصر به فرد هر یک از خلفای راشدین، این امکان را به مسلمانان میدهد تا در میان خود، بهترین و شایستهترین رهبران را انتخاب کنند.
۲۱- سیاستهای مالی و اقتصادی عثمان بر این اصول استوار بود : اجرا نمودن سیاستهای کلی اسلام در زمینه پول و اقتصاد، تعیین آن مقدار از مالیات و خراجی که لطمهای بر مردم نزند، گرفتن حق و حقوق بیتالمال از مردم، گرفتن خراج و جزیهای که بر اهل ذمه واجب است، اعطای حق وحقوق مردم از بیتالمال، کارگزاران امور مالیاتی باید امانتدار و وفادار باشند و ریشهکن کردن هر نوع انحرافی که بر اثر رفاه و ثروت در میان مردم پدید میآید.
۲۲- هزینههای دولت عثمان نیز عبارت بودند از : پرداخت حقوق و پاداش والیان و سربازان، تامین بودجه حج، بازسازی و گسترش مسجد النبی و مسجد الحرام، تاسیس اولین ناوگان دریایی سپاه اسلام، انتقال بندر حجاز از شعیبه به جده، حفر چاههای متعدد برای ساکنان شهرها و روستاها و مسافران، تعیین حقوقی برای مؤذنان و بسیاری موارد دیگر.
۲۳- در جریان شورش معترضان، آنان براساس شایعات و اکاذیب سبئیان، عثمان را متهم نمودند که او دست به اسراف و تبذیر اموال بیتالمال میزند و آنها را در اختیار خویشان و نزدیکان خود قرار میدهد. بعدها رافضیان این دروغها را در قالب روایات بیپایه و اساس به نسلهای بعد منتقل کردند و امروز میبینیم که محققان و نویسندگان آنها را به چشم حقایق میبینند و پژوهشهای خود را براساس آنها تدوین میکنند.
۲۴- دوران خلافت عثمان در امتداد عصر خلفای راشدین از ابوبکر تا علی است که به دلیل نزدیک بودن به دوران رسول خدا و ارتباط تنگاتنگ آن با آن عهد و اجرای کامل و دقیق سنت رسول الله، از اهمیت خاصی نزد مسلمانان برخوردار است.
۲۵- مهمترین برنامههای نظامی عهد عثمان را میتوان این موارد دانست : سرکوب شروش ایرانیان و رومیان بر ضد حکومت اسلامی و بازگرداندن آرامش و امنیت به آن سرزمینها، ادامه روند فتوحات تا از این طریق بتوان حملات مکرر دشمنان اسلام را خنثی نمود، تاسیس پایگاهها و مراکز نظامی مهم و ثابتی که مسلمانان از طریق آنها بتوانند از مرزهای حکومت اسلامی محافظت و پاسداری نمایند و تشکیل نیروی دریای تا بتواند نیازهای نظامی سپاه اسلام را تامین کند.
۲۶- پادگانها و مراکز نظامی در این عهد، همان مراکز ولایات بودند که مسئولیت محافظت از مرزها را برعهده داشتند. این مراکز عبارت بودند از کوفه و بصره در عراق، دمشق در شام و فسطاط در مصر که همه این شهر، موظف بودند شرایط و امکانات دفاع از قلمرو اسلامی و استمرار روند فتوحات و نشر و گسترش اسلام به دیگر مناطق را تامین نمایند.
۲۷- از مشهورترین سرداران جنگهای فتوحات عهد عثمان، میتوان، حبیب بن مسلمه، احنف بن قیس، سلمان بن ربیعه و عبدالرحمن بن ربیعه را نام برد.
۲۸- نبرد بزرگ و سرنوشت ساز «ذات الصواری» از بزرگترین مظاهر و جلوههای پیروزی حق بر باطل و برتری ایمان راستین و خلل ناپذیر بر قرنها تجربه و انبوه امکانات و نفرات، مجرب ورزیده سپاه روم بود که چندین قرن، تجربه جنگهای عظیم دریایی را پشت سر داشتند و در مقابل ایشان، مسلمانانی قرار داشتند که تنها چند سالی بیش نبود که با این نوع جنگ آشنا شده بودند.
۲۹- مهمترین درسها و عبرتهایی که مسلمانان در جریان فتوحات عهد عثمان به دست آوردند عبارت بودند از : تحقق وعده خداوند به مؤمنان بر نصرت ایشان در برابر کفار و مشرکان قدرتمند، پیشرفت در فنون و تاکتیکها جنگ و ساست، قدم گذاشتنبر پهنه دریاها، لزوم به دست آوردن اطلاعات اوضاع و شرایط سپاهیان دشمن و شناخت اهمیت و نقش حفظ وحدت کلمه در مواجهه با دشمنان.
۳۰- از جریان تدوین مصحف واحد در عهد عثمان میتوان میزان فهم و درک صحابه را از آیاتی که مؤمنان را از تفرقه و اختلاف بر حذر میدارد، دریافت. به خاطر فهم درست و عمیق صحابیای چون حذیفه بن الیمان بود که چون اختلافات به وجود آمده بر سر نحوه قرائت قرآن را در میان عراقیان و شامیان دید، بلافاصله خود را به مدینه و نزد عثمان رسانید و خطر این جریان را به او گوشزد نمود و عثمان نیز بنابر همان شناخت عمیق از قرآن، با تدوین مصحفی واحد، در این فتنه را برای همیشه بست.
۳۱- فراهم نمودن مقدمات وحدت میان امت اسلام از بزرگترین جهادهاست و این مساله، گامیست بسیار مهم در احیای عزت و کرامت مسلمانان و حاکم گردانیدن شریعت خداوند میباشد. این مهم را میتوان به وضوح در رفتار و کردار خلفای راشدین، به خصوص، آن هنگام که عثمان، جهت حفظ وحدت میان مسلمانان، اقدام به تدوین مصحفی واحد نمود، مشاهده کرد.
۳۲- مهمترین سرزمینهای عهد عثمان عبارت بودند : مکه، مدینه، بحرین و یمامه، یمن و حضرموت، شام، ارمنستان، مصر، بصره، و کوفه.
۳۳- از مهمترین روشهای عثمان برای مطلع شدن از شیوه حکومت و عملکرد والیان و کارگزاران خود میتوان این موارد را نام برد : گفتگو با حجاجی که در موسم حج، از مناطق مختلف به حجاز میآمدند، گفتگو با مسافران و بازرگانانی که از دیگر ولایات و سرزمینها به مدینه وارد میشدند، اعزام بازرسانی معتمد به ولایات، احضار خود والیان و کارگزاران و صحبت با خود ایشان و …..
۳۴- حقوقی که مردم و خلفا در عهد خلفای راشدین در قبال والیان، موظف به رعایت آنها بودند، عبارتند از : اطاعت از والیان تا آن هنگام که ایشان در چارچوب شریعت حکم رانند، انجام امر به معروف و نهی از منکر نسبت به ایشان، رساندن اطلاعات درست و مهم در مورد دشمنان به والیان، حفظ احترام و کرامت ایشان در همه حال ولو از مقام خود عزل شوند و پرداخت بموقع حقوق و تامین نیازهای ایشان.
۳۵- وظایفی که والیان در این عهد در قبال خلفا و امت، موظف به رعایت آنها بودند عبارتند از : اقامه و اجرای دستورات شریعت، حفظ امنیت و جان و مال و نوامیس مردم، جهاد در راه خدا، تلاش در جهت تامین مایحتاج مردم، تعیین و انتصاب کارگزاران و کارمندان امین و درستکار، حفظ حقوق اهل ذمه، مشورت با بزرگان و فرزانگان جامعه، اهتمام در جهت عمران و آبادانی قلمرو خویش و عنایت داشتن مسائل اجتماعی و فرهنگی مردم.
۳۶- عثمان، خلیفهایست رهیافته که چون دیگر صحابه، لیاقت اقتدا نمودن به او را دارد. بنابراین اقدامات او، سنتی است حسنه که میتوان از آنها تبعیت نمود و بدانها اقتدا کرد همانطور که عمر، بنا به دلایلی خاص، خویشان و نزدیکان خود را از حکومت دور نگه داشت، بر خلاف او، عثمان، آن خویشان و نزدیکان خود را که توان و لیاقت منصبی ر داشتند به کار میگماشت تا بتواند بهترین نتایج را از این اقدام، به نفع اسلام و مسلمین به دست آورد. بنابراین اوصاف، تمام حرف و حدیثهایی که به ناحق در مورد او و روابطش با خویشان و نزدیکان خود داشت نادرست و ناعادلانه است و باید دانست تمام اقدامات او در چارچوب شریعت و قابل پذیرفتن میباشند.